Ngôi chùa có nhiều pho tượng đất cổ nhất

122 pho tượng bằng đất tuyệt đẹp như Tam thánh, Tam thế, A Di Đà, Phật bà, Bát bộ kim cương, Thập bát la hán ở chùa Nôm, theo ước tính có hàng trăm năm tuổi. Một số nhà khoa học cho rằng có những pho tượng tiêu biểu cho nghệ thuật điêu khắc tượng thế kỷ 10-13. Tượng đất nằm ở khắp nơi trong chùa Nôm. Dọc hai bên hành lang chùa, mỗi hành lang cũng có đến 20 pho tượng lớn nhỏ, với các trạng thái mô tả con đường hành Phật. Phía sau hậu cung, trong hang động, vách đất của dãy núi đất nhân tạo, những bức tượng đất mô tả các vị thánh đang ngồi tịnh tâm, tu luyện.

Các pho tượng ngồi, đứng trên một giá đỡ bằng đất với đủ các tư thế mập, ốm, hiền lành, dữ tợn, dân dã, thần tiên…với nhiều kích cỡ khác nhau. Có những pho tượng nhỏ xíu chỉ bằng nắm tay, ngược lại cũng có những pho tượng khổng lồ cao đến 3m. Theo thầy Thích Đồng Huệ, trụ trì chùa Nôm, các pho tượng mang khuôn mặt và hình dạng có sức biểu cảm cao, giống với các trạng thái cảm xúc của con người, từ trang phục đến trạng thái của các pho tượng cổ đều mang nét dân dã, thuần Việt, chứng tỏ xưa kia, Phật giáo rất gần gũi với đời sống con người.

Điều đáng ngạc nhiên là các pho tượng có độ bền không thể tưởng tượng nổi, trải qua hàng trăm năm vẫn còn nguyên vẹn, ngay cả lớp sơn ta bên ngoài cũng vẫn là nguyên bản từ xưa. Lạ hơn nữa, hơn 100 pho tượng đất chùa Nôm đã hứng chịu nhiều trận ngập lụt khủng khiếp mà vẫn an toàn, như trận lụt năm 1945 do vỡ đê sông Hồng, sông Đà, sông Lô, sống Đuống đã nhận chìm toàn bộ ngôi làng Nôm cùng cả miến Bắc, nước ngập đến nóc Linh Thông cổ tự (tên chùa Nôm ngày xưa) làm lở tường, trôi cả mái chùa, nhưng sau khi nước rút đi, những pho tượng đất vẫn nguyên vẹn. Người dân và sư thầy rửa lớp bùn đi, các pho tượng đất lại hiện ra lớp sơn sáng bóng như mới.

Trải qua hàng chục trận lụt trong lịch sử, các pho tượng đất chìm trong nước nhiều lần, nhưng các pho tượng này không tan rã thành bùn. Đây là điều mà nhiều nhà nghiên cứu vẫn chưa lý giải được, cũng như lịch sử những pho tượng đất này vẫn còn là một điều bí ẩn.

Chùa Nôm nằm trong quần thể di tích làng Nôm, tên tự là Linh Thông cổ tự, xã Đại Đồng, huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên, thuộc thiền phái Lâm Tế. Chùa được xây dựng từ năm nào không ai rõ, duy có hai tấm bia lớn đặt sau hậu cung ghi lại những tư liệu vô cùng quý báu: Thời Hậu Lê, đời Chính Hòa, năm Canh Thân (1680) sau khi lên ngôi, nhà vua đã cho xây dựng lại chùa này. Tiếp theo vào các năm Nhâm Thân (1692), Giáp Tuất (1694), Đinh Sửu (1697), Mậu Dần (1698), Kỷ Mão (1699) tiếp tục tu sửa lại tiền đường, Hậu cung và hành lang. Năm Chính Hòa thứ 21 (1700) chùa được sửa lại các cột trụ, tạo thêm tượng, mở rộng sân chùa. Năm Cảnh Thịnh thứ 4 (1796) chùa xây thêm gác chuông và mở rộng hai dãy hàng lang. Thời nhà Nguyễn, đời vua Thành Thái năm thứ 11 (1899) chùa Nôm lại được trùng tu thêm một lần nữa. Qua bao biến cố, chùa được trùng tu nhiều lần, trở thành ngôi chùa khang trang ngày nay.